Newyddion

Ar gyfer Prif Weithredwr ColegauCymru Iestyn Davies, mae'r cymwysterau TGAU newydd arfaethedig yn Cymwys ar Gyfer y Dyfodol a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn galw am ffordd newydd o ddarparu addysg gyffredinol i bobl ifanc 14-16 oed trwy gydweithrediad rhwng ysgolion a cholegau.

Yn ôl Cymwysterau Cymru[1], mae diwygio TGAU yn gyfle ‘unwaith mewn cenhedlaeth’ ar gyfer arloesi a chydweithio ar draws y sector addysg. Gyda'r cynnig i ddatblygu arholiadau sy'n berthnasol yn alwedigaethol, mewn pynciau fel peirianneg a gweithgynhyrchu, mae'r angen am gydweithredu yn ymestyn nid yn unig i ddyluniad y cymwysterau ond hefyd i gyflawni'r addysgu a'r dysgu.

Mae'r newidiadau arfaethedig i fformat TGAU yn rhoi cyfle unigryw i Gymru gofleidio'r ddarpariaeth addysg dechnegol a galwedigaethol cyn 16 oed. Ynghyd â'r newidiadau arfaethedig a amlinellir yng ngweledigaeth y llywodraeth ar gyfer addysg ôl-16, bydd ein hymateb yn penderfynu a ydym ni ai peidio’n cau'r bwlch cyrhaeddiad addysgol ac adeiladu cydraddoldeb gwirioneddol rhwng addysg academaidd ac addysg alwedigaethol. Os byddwn yn cwrdd ag uchelgais a chydweithrediad byddwn, os na, byddwn yn methu cenhedlaeth arall o bobl ifanc.

Mae'r cyfle a'r heriau yn eithaf syml. Os yw Cymru yn mynd i newid y ffordd y mae'n asesu yn 16 oed, yna mae'n rhaid i'r modd y darperir addysgu a dysgu newid hefyd.

Mae datblygu TGAU newydd yn caniatáu arloesi mewn cwricwlwm 14-16 i gyd-fynd ag arloesedd mewn asesu ac wrth gyflawni yn erbyn pedwar pwrpas addysg. Gall hyn yn ei dro gryfhau'r ddarpariaeth o addysg ôl-orfodol ac ehangu'r cyfleoedd yn yr uwchradd a’r uwchradd uchaf ac i ddarpariaeth drydyddol wirioneddol. Gyda'i gilydd bydd yn helpu i adeiladu gwell pontio a chyfleu rhwng y camau dysgu gydol oes a'r sgiliau sydd eu hangen ar gyfer gweithlu deinamig a dinasyddiaeth ymgysylltiedig.

Fel y mae Sefydliad Joseph Rowntree yn ein hatgoffa, mae gwahaniaethau mewn canlyniadau yn 16 oed rhwng y rhai sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a'r rhai nad ydyn nhw'n parhau i fod yn ystyfnig o uchel[2]. Wrth i Lywodraeth Cymru geisio newid ei hagwedd at y ddarpariaeth hon, mae'n bwysig nad ydym yn colli golwg ar y dangosydd hwn ond ar yr un pryd ein bod yn archwilio'r holl ffyrdd posibl o fynd i'r afael â than gyflawni yn 16 oed.

Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi nodi bod dewis dysgwr yn ffactor allweddol wrth bennu llwyddiant ar ôl llwyddiant ar ôl 16[3]. Y cyfle a gyflwynir gan y TGAU newydd yw sut i gyflwyno dewis yn gynharach mewn addysg a sut i ddarparu addysg alwedigaethol gychwynnol ystyrlon a pherthnasol yn alwedigaethol yn gynt, i'r disgyblion sy'n ei ddewis.

Yn ei adroddiad, mae Cymwysterau Cymru yn addo bod yn hynod gydweithredol gan feddwl yn agored. Mae angen yr un dull ar bob rhan o'r sector addysg, ac yn wir wleidyddion.

Yn allweddol i lwyddiant cyflwyno TGAU ym meysydd newydd fel gweithgynhyrchu a'r celfyddydau mynegiadol a pherfformio, bydd cydweithredu agos ac effeithiol rhwng ysgolion a cholegau galwedigaethol. Bydd hyn yn cynnig mwy o ddewis, nid yn unig i ddisgyblion ond hefyd i athrawon. Bydd hyn yn gofyn am ailfeddwl trylwyr o'r ffordd y mae addysg 14-19 yn cael ei chynllunio a'i darparu. Bydd yn cynnig mynediad i gyfleusterau a bydd yn mynd rhywfaint o'r ffordd i ennyn diddordeb dysgwyr yn hirach ac yn well mewn maes astudio sy'n apelio atynt. Bydd symud yn ymwybodol i'r cyfeiriad hwn hefyd yn helpu i fynd i'r afael â chydraddoldeb parch rhwng meysydd astudio.

Heb gydweithrediad a meddwl agored, dim ond cynnig ystod o TGAU mewn lleoliadau amhriodol heb i'r wybodaeth berthnasol yn y byd go iawn o gymhwyso risgiau dysgu gynyddu dadrithiad ac ehangu yn hytrach na chau bylchau cyrhaeddiad. Bydd hefyd yn ei gwneud yn llawer anoddach cynnwys y dysgwyr hynny mewn addysg drydyddol ystyrlon. Fel y nodwyd ym mlaenoriaethau ColegauCymru ar gyfer Llywodraeth nesaf Cymru ym mis Mai 2021[4], mae symud i'r cyfeiriad hwn yn gofyn am newid statudol.

Mae'n anochel, er mwyn i'r cymwysterau gael yr effaith fwyaf, y bydd angen i SABau gyflwyno rhai o'r cyrsiau perthnasol yn eu lleoliadau. Ochr yn ochr â chyflwyno'r TGAU newydd, dylai'r llywodraeth ddiwygio'r ddeddfwriaeth angenrheidiol i ddarparu sylfaen gyfreithiol i ddysgwyr 14-16 oed symud ymlaen i lwybrau galwedigaethol a thechnegol trwy SABau a darparu'r cyllid angenrheidiol i gefnogi'r dysgwyr hyn. Y newid yn statws statudol SABau yw sicrhau diogelwch dysgwyr a bod yn glir ynghylch y gofynion cyfreithiol a roddir ar bob darparwr addysg 14-16.

Dylid cadw cyflwyno cymwysterau addysg gyffredinol alwedigaethol ar gyfer ysgolion a cholegau sydd â'r dynodiad penodol fel Canolfannau IVET[5] (Canolfannau hyfforddiant technegol a galwedigaethol cychwynnol). Dylai Estyn gael mandad ac offer i benderfynu a yw ysgolion a cholegau yn gymwys o dan reoliadau priodol fel y mathau hyn o ganolfannau. Bydd angen i Hyfforddiant Cychwynnol Athrawon (HCA) ymateb ac addasu yn unol â hynny. Dylai prifysgolion sy'n edrych i'r dyfodol fod yn ystyried nawr sut i addasu eu rhaglenni HCA i ddatblygu model deuol o addysgeg sy'n cysylltu addysgu academaidd cyffredinol â hyfforddiant galwedigaethol â charfan iau. Gallai hyn gynnwys hyfforddiant ar ddefnyddio technoleg rhith-realiti i ganiatáu i ddysgwyr iau ennill profiad ymarferol mewn amgylchedd diogel a rheoledig. Yn sicr, bydd angen darparu DPP effeithiol ar gyfer athrawon a darlithwyr presennol.

I rai, bydd cynnig gan hwn, sy'n gofyn am gydweithrediad ac arloesedd dilys, yn gam yn rhy bell. Bydd yr un peth yn wir am gyflwyno TGAU mwy gogwydd galwedigaethol. Bydd angen i ysgolion a cholegau gychwyn y partneriaethau a helpu cyrff llywodraethu a rhieni i ddeall nad newid y dylent ei ofni, ond y dirywiad araf parhaus mewn cyflawniad oherwydd y status quo. Yng ngeiriau Albert Einstein, “Mesur deallusrwydd yw’r gallu i newid.” Rhaid i Gymru achub ar y cyfle i ddiwygio cymwysterau i addasu a gwella'r system addysg sy'n eu cefnogi.