Ar ddiwrnod cyntaf Wythnos Colegau 2025 sy’n canolbwyntio ar “hwb i’r economi”, rydym yn dechrau gyda ffocws ar sut mae addysg bellach yn chwarae rhan hanfodol wrth ysgogi twf economaidd, arloesi a datblygu sgiliau. Yn y darn meddwl hwn, mae CBI Cymru yn archwilio cyfraniad hollbwysig colegau o ran arfogi busnesau â gweithlu medrus, cefnogi adferiad economaidd, a meithrin ffyniant rhanbarthol.
Gyda chyflogwyr yn wynebu prinder sgiliau a gofynion cynyddol y gweithlu, ni fu cydweithio rhwng colegau a diwydiant erioed mor bwysig.
Yma, mae’r Cyfarwyddwr Cynorthwyol dros Bolisi, Leighton Jenkins, yn rhannu ei farn ar sut y gall addysg bellach helpu i bweru economi Cymru.
Mae prentisiaethau yn cynrychioli un o’r buddsoddiadau mwyaf effeithiol mewn sgiliau a datblygu’r gweithlu, gydag enillion ar fuddsoddiad o hyd at £18 am bob £1 a wariwyd. Mae prentisiaethau hefyd yn arf hanfodol ar gyfer y dyfodol, ar flaen y gad o ran diwydiannau sy'n ymateb i reoli data ac AI. Fodd bynnag, mae nifer y Prentisiaid y gall colegau eu hyfforddi yn ganolog i gyflawni’r ddau nod hollbwysig hyn.
Mae’r newid i Medr yn gyfle i wrando ar y darparwyr a’r dysgwyr i ail-lunio system brentisiaethau Cymru mewn ymateb i anghenion cyflogwyr sy’n datblygu. Yn erbyn cefndir cynnig Twf a Sgiliau Llywodraeth y DU yn Lloegr a chyfyngiadau Cyllideb 2025-2026 Llywodraeth Cymru, mae Cymru’n wynebu dwy her, un ar beth a sut rydym yn ei addysgu a beth rydym yn ei gasglu mewn refeniw ardoll a sut y caiff ei wario. Mae’n amlwg y dylai blaenoriaethau cyflogwyr barhau i gael eu llywio gan golegau a’u gwaith hynod agos gyda chyflogwyr. Felly, mae’n hanfodol sicrhau bod system Cymru yn cadw’r hyn sy’n dda, yn parhau i fod yn effeithiol, yn gynhwysol ac yn addas i’r diben.
Tirwedd Brentisiaeth Dameidiog
Mae aelodau CBI yn fusnesau mawr, rhyngwladol yn bennaf ac maent yn bresennol ym mhob un o bedair gwlad y DU. Er bod ardoll prentisiaethau’r DU yn dreth i’r DU gyfan, mae gweinyddu prentisiaethau yn parhau i fod wedi’i ddatganoli, gan arwain at bedair system wahanol yng Nghymru, yr Alban, Gogledd Iwerddon a Lloegr. Mae’r cynnig Twf a Sgiliau yn Lloegr yn cyflwyno diwygiadau na fyddant yn gymwys yn awtomatig i Gymru oni bai eu bod yn cael eu mabwysiadu gan Lywodraeth Cymru. Mae’r gwahaniaeth hwn (gwahaniad o’r ddwy system gan y ddwy lywodraeth) yn creu ansicrwydd a chymhlethdod i fusnesau sy’n gweithredu ar draws ffiniau ac rydym yn argymell y dylid mabwysiadu dull gweithredu ar y cyd sy’n lleihau dryswch trawsffiniol gan y ddwy ochr wrth gydweithio.
Mae sefydlu Medr, gyda’i gyfrifoldeb cynhwysfawr am ariannu, goruchwylio, a rheoleiddio addysg drydyddol a phrentisiaethau yng Nghymru, yn drobwynt. Fodd bynnag, nid yw Medr wedi penderfynu ar y ffyrdd orau o weithio eto. Er mwyn sicrhau bod system brentisiaethau Cymru yn diwallu anghenion cyflogwyr, mae’n bwysig bod busnesau’n parhau i chwarae rhan weithredol yn y gwaith o lunio polisïau a phrosesau gwneud penderfyniadau Medr.
Rôl Colegau mewn Llwyddiant Prentisiaethau
Un o gryfderau allweddol system brentisiaethau Cymru yw ei pherthynas gref rhwng y coleg a’r cyflogwr. Mae colegau’n chwarae rhan hollbwysig wrth bontio’r bwlch rhwng anghenion cyflogwyr a dyheadau dysgwyr, gan sicrhau bod hyfforddiant yn berthnasol, o ansawdd uchel, ac yn ymatebol i dueddiadau’r farchnad lafur. Fodd bynnag, er mwyn cynnal y cryfder hwn, mae angen buddsoddiad pellach mewn prentisiaethau a gynigir gan golegau.
Mae colegau'n darparu amgylcheddau dysgu strwythuredig lle mae prentisiaid yn ennill sgiliau technegol a meddal sy'n hanfodol ar gyfer llwyddiant gyrfa. Yn wahanol i fodelau a arweinir gan gyflogwyr, sy’n wynebu’r risg o ganolbwyntio’n rhy gul ar hyfforddiant sy’n benodol i’r swydd bresennol, mae colegau’n sicrhau dull addysgol cyfannol sy’n paratoi prentisiaid ar gyfer dilyniant gyrfa hirdymor.
Mae cyflogwyr yn cydnabod bod llwyddiant prentisiaethau yn dibynnu ar gynnal rhwydweithiau darparwyr cryf. Mae hyn yn golygu sicrhau bod colegau’n derbyn digon o gyllid i ehangu eu gallu, diweddaru cynnwys y cwricwlwm yn unol â diwydiannau sy’n dod i’r amlwg, a meithrin partneriaethau dyfnach â busnesau. Bydd cryfhau rôl colegau wrth lunio dyfodol prentisiaethau yn cefnogi Cymru i ddarparu gweithlu mwy medrus, gwydn.
Blaenoriaethau Cyflogwyr ar gyfer Diwygio
Yn dilyn ymgynghori ag aelodau CBI Cymru ar draws amryw o sectorau, mae sawl cyfle allweddol wedi’u nodi i gryfhau system brentisiaethau Cymru a pherthynas cyflogwyr â cholegau:
- Mwy o Sicrwydd Ariannu
- Mae angen fframwaith ariannu hirdymor cliriach ar gyflogwyr i gynllunio datblygiad y gweithlu yn effeithiol.
- Dylai Llywodraeth Cymru ystyried ymrwymiadau ariannu aml-flwyddyn i ddarparu sefydlogrwydd.
- Hyblygrwydd Gwell i Gyflogwyr
- Mae angen mwy o hyblygrwydd ar fusnesau i ddylunio a chael mynediad at brentisiaethau sy'n addas i'w hanghenion penodol, yn enwedig mewn sectorau sy'n datblygu'n gyflym fel AI, cynaliadwyedd, a thechnoleg ddigidol.
- Byddai cyflwyno mwy o brentisiaethau modiwlaidd a thymor byr yn galluogi busnesau i uwchsgilio eu gweithlu’n effeithlon.
- Tryloywder o ran Gwariant Ardoll
- Byddai adrodd cliriach ar sut mae arian ardoll yn cael ei ddyrannu a'i wario yn cynyddu ymddiriedaeth a chyfranogiad cyflogwyr.
- Dylid clustnodi cyfran o'r ardoll ar gyfer hyfforddiant wedi'i gyfeirio gan gyflogwyr i fynd i'r afael â phrinder sgiliau.
- Fframweithiau Prentisiaethau wedi'u Moderneiddio
- Mae nifer o fusnesau yn gweld y fframweithiau prentisiaeth bresennol yn hen ffasiwn ac yn gyfyngol.
- Dylai system fwy ymatebol gynnwys llwybrau sy'n darparu ar gyfer dysgwyr rhan-amser a'r rhai sydd am bontio rhwng gyrfaoedd.
- Mwy o Ddewis mewn Llwybrau Prentisiaeth
- Mae cyflogwyr yn eiriol dros ehangu STEM a phrentisiaethau uwch i lenwi bylchau sgiliau yn benodol i’r sector.
- Byddai mwy o aliniad ag anghenion y diwydiant yn gwella cyfraddau cwblhau prentisiaethau a chyflogadwyedd hirdymor.
- Cydnabod Hawliau a Chyfrifoldebau Cyflogwyr a Gweithwyr
- Mae angen ymagwedd gytbwys i sicrhau bod prentisiaethau yn darparu cyfleoedd datblygu sgiliau gwirioneddol wrth barchu hawliau cyflogaeth.
- Byddai canllawiau cliriach ar ddisgwyliadau cyflogwyr a dilyniant prentisiaid yn cefnogi’r ddwy ochr i sicrhau’r manteision mwyaf posibl o ran prentisiaethau.
Casgliad
Mae trosglwyddo gweinyddiaeth prentisiaethau i Medr yn gyfle hollbwysig i foderneiddio a mireinio system Cymru. Fodd bynnag, heb fwy o gyfranogiad gan gyflogwyr, mwy o sicrwydd cyllid, a symudiad tuag at fframweithiau mwy hyblyg ac ymatebol, mae Cymru mewn perygl o fod ar ei hôl hi o ran datblygu’r gweithlu. Nid trwy fwriad ond trwy syrthni. Drwy fabwysiadu rhai gwersi o arlwy Twf a Sgiliau Lloegr, lle bo’n briodol, wrth gynnal ein dull gweithredu unigryw sy’n addas ar gyfer tirwedd economaidd Cymru, gall llunwyr polisi sicrhau bod prentisiaethau’n parhau i fod yn arf pwerus ar gyfer twf busnes, arloesi a datblygu sgiliau.
Er mwyn i Gymru barhau i fod yn gystadleuol mewn economi sy’n datblygu, rhaid i lunwyr polisi flaenoriaethu ymgysylltiad cyflogwyr, tryloywder a hyblygrwydd mewn polisi prentisiaethau. Dyma’r amser i weithredu nawr - sicrhau bod system brentisiaethau Cymru yn diwallu anghenion busnesau a dysgwyr am flynyddoedd i ddod.
Leighton Jenkins, Cyfarwyddwr Cynorthwyol - Polisi, CBI Cymru
Gwybodaeth Bellach
CBI Cymru
Llais blaenllaw busnes yng Nghymru
