Yr wythnos hon rydym yn dathlu Wythnos Addysg Oedolion, y dathliad mwyaf o ddysgu gydol oes yng Nghymru, gyda dros 10,000 o oedolion yn cymryd rhan bob blwyddyn mewn ystod eang o weithgareddau dysgu. Cydlynir yr ymgyrch hon gan y Sefydliad Dysgu a Gwaith mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru a phartneriaid allweddol eraill.
Nod yr ymgyrch yw ysbrydoli mwy o bobl i ddarganfod angerdd am ddysgu, wrth eu helpu i ddatblygu sgiliau gwerthfawr ar gyfer gwaith a bywyd. Drwy gydol yr Wythnos Addysg Oedolion, bydd cannoedd o gyrsiau hygyrch a rhad ac am ddim, digwyddiadau, sesiynau blasu, diwrnodau agored, ac adnoddau dysgu ar gael i bawb.
Yma rydym yn amlinellu arwyddocâd Addysg Oedolion a Chymunedol i Gymru, ei rôl hanfodol wrth gefnogi economi a chymunedau Cymru, yn ogystal â'r heriau parhaus y mae'n eu hwynebu.
Ariannu a chyfranogiad
Mae addysg oedolion yng Nghymru ar adeg dyngedfennol. Mae’r gostyngiad yn nifer y dysgwyr sy’n oedolion, yn enwedig mewn addysg bellach ran-amser a dysgu cymunedol awdurdodau lleol, yn enbyd. Mae data gan StatsCymru yn dangos gostyngiad o 45% mewn dysgwyr rhan-amser mewn sefydliadau addysg bellach, a gostyngiad o 49% mewn dysgu cymunedol awdurdodau lleol dros y degawd diwethaf. Mae’r gostyngiad hwn yn effeithio’n anghymesur ar y rhai sydd â’r cymwysterau isaf, y mae llawer ohonynt yn aml yn ceisio sgiliau sylfaenol mewn llythrennedd, rhifedd a digidol.
Er bod niferoedd y dysgwyr amser llawn mewn addysg bellach ers 2012/13 wedi bod yn gymharol sefydlog, erbyn hyn mae bron i 50,000 yn llai o ddysgwyr rhan-amser mewn sefydliadau addysg bellach nag oedd ddegawd yn ôl - gostyngiad o 45%.
Mae hyn yn dilyn gostyngiadau sylweddol yn y cyllid sydd ar gael ar gyfer darpariaeth ran-amser mewn addysg bellach. Rhwng 2011/12 a 2016/17 bu gostyngiad o £22 miliwn yn y cyllid grant refeniw i’r sector addysg bellach, gostyngiad o 13% mewn gwirionedd. Er bod cyllid ar gyfer darpariaeth amser llawn wedi codi 3% mewn termau real, mae cyllid ar gyfer darpariaeth ran-amser wedi gweld gostyngiad o 71% dros yr un cyfnod.
Ffynhonnell: StatsCymru, Dysgwyr unigryw sydd wedi'u cofrestru mewn sefydliadau addysg bellach yn ôl grŵp oedran, dull dysgu a rhyw
Bu patrwm tebyg o ostyngiad mewn cyfranogiad mewn dysgu cymunedol awdurdodau lleol dros yr un cyfnod. Rhwng 2012/13 a 2022/23, mae nifer y dysgwyr wedi gostwng 49%. Er bod 2022/23 wedi gweld adferiad sylweddol o bwynt isel Covid, mae 16,000 yn llai o ddysgwyr o hyd nag ychydig dros ddegawd yn ôl. Yn y mwyafrif o achosion bydd y rhain yn ddysgwyr sydd â'r lefelau lleiaf neu isaf o gymwysterau ac sy'n dilyn cymwysterau mewn llythrennedd, rhifedd a sgiliau digidol.
Ffynhonnell: StatsCymru, Dysgwyr mewn dysgu cymunedol a darperir gan awdurdod lleol yn ôl awdurdod lleol a'r math o ddarparieth
Rôl Medr ac Atebion Cydweithredol
Mae Medr, y Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil sydd newydd ei greu, yn cyflwyno cyfle unigryw i'r sector ddatblygu atebion arloesol i wella addysg oedolion. Mae ColegauCymru yn sefydlu Gweithgor Addysg Oedolion newydd, i gynhyrchu syniadau ac atebion i feithrin agwedd fwy cydweithredol a strategol at Addysg Oedolion. Bydd y grŵp yn dod ag arbenigedd o bob rhan o’r sector ynghyd i lywio blaenoriaethau Llywodraeth Cymru a Medr, a sut y gallwn greu diwylliant o ddysgu gydol oes yng Nghymru sy’n sicrhau mwy o fynediad a chyfleoedd i bawb. Mae creu Medr yn dod â dyletswydd statudol newydd i hyrwyddo dysgu gydol oes, gan alinio ag uchelgais Llywodraeth Cymru i wneud Cymru yn “Genedl Ail Gyfle”. Mae hyn yn darparu fframwaith ar gyfer gweithredu cyson a pharhaol mewn addysg oedolion. Mae Medr yn cynnig cyfle newydd i ni ganolbwyntio ar sawl maes allweddol er mwyn gwella’r hyn a gynigir gan Gymru i ddysgu i oedolion:
- Dysgu Hyblyg a Mwyhau Cyfranogiad - Adolygu’r broses o gynllunio a threfnu addysg oedolion i wella hyblygrwydd a hybu cyfraddau cyfranogiad wrth gydbwyso buddion cymdeithasol ac economaidd.
- Caffael Sgiliau Sylfaenol - Datblygu cynllun cynhwysfawr i wella sgiliau sylfaenol ar draws y boblogaeth oedolion.
- Data - Sicrhau casglu data cywir, perthnasol ac amserol er mwyn deall canlyniadau dysgwyr yn well a gwella darpariaeth addysgol.
- Trosglwyddo Credydau a Chydnabod Dysgu Blaenorol - Archwilio a mynd i'r afael â rhwystrau i alluogi trosglwyddo credydau ar draws y system drydyddol er mwyn hwyluso dilyniant dysgwyr yn well.
Gyrwyr Polisi
Bydd nifer o ymrwymiadau polisi hirdymor ac adolygiadau newydd yn llywio dyfodol addysg oedolion yng Nghymru. Nod Llywodraeth Cymru yw sicrhau bod gan 75% o’r boblogaeth o oedran gweithio gymhwyster Lefel 3 o leiaf erbyn 2050, ochr yn ochr ag ennill miliwn o siaradwyr Cymraeg. Mae mentrau polisi pwysig eraill yn cynnwys y cynllun Sgiliau Sero Net, yr adolygiad parhaus o'r Polisi Dysgu Oedolion, a chanfyddiadau adolygiad polisi Saesneg ar gyfer Siaradwyr Ieithoedd Eraill (ESOL). Bydd y casgliadau sydd ar ddod o adolygiad y Sefydliad Dysgu a Gwaith o Bartneriaethau Addysg Oedolion lleol hefyd â goblygiadau sylweddol i rôl sefydliadau addysg bellach.
Y Cysylltiad Rhwng Addysg a Thlodi
Mae'r berthynas rhwng tlodi a chanlyniadau addysgol gwael wedi'i dogfennu'n dda. Mae unigolion â chymwysterau uwch yn llai tebygol o gael eu dal mewn tlodi, tra bod y rhai heb gymwysterau mewn perygl sylweddol uwch. Mewn gwirionedd, mae bod heb gymwysterau o gwbl yn dyblu risg oedolion o oedran gweithio o brofi tlodi difrifol iawn. Mae addysg yn chwarae rhan ganolog yn y llwybr allan o dlodi, ac mae dysgu oedolion yn hollbwysig wrth fynd i’r afael ag anfantais gymdeithasol. Fodd bynnag, mae llai o gyllid ar gyfer darpariaeth ran-amser wedi gwaethygu'r mater hwn, gan amlygu'r angen am well cymorth i oedolion sy'n dysgu.
Wrth geisio sicrhau Cymru fwy cyfartal, mae rôl addysg oedolion a dysgu yn y gymuned yn dod i'r amlwg fel rhan hanfodol o chwalu rhwystrau, hyrwyddo cynhwysiant, a meithrin gwerth cymdeithasol.
Mae’r Wythnos Addysg Oedolion hon yn gyfle i Gymru gydnabod pŵer trawsnewidiol addysg oedolion – ei rôl wrth fynd i’r afael â thlodi ac anghydraddoldeb, a chyfrannu at les cyffredinol ac ymdeimlad o bwrpas. Mae gan Gymru gyfle nawr i greu system gadarn sy’n cynnig mwy o gyfleoedd ar gyfer dysgu gydol oes, gan gyfrannu yn y pen draw at gymdeithas fwy cynhwysol a medrus yng Nghymru - ar gyfer cenedlaethau heddiw a chenedlaethau’r dyfodol.
Gwybodaeth Bellach
Gwefan ColegauCymru
Paid Stopio Dysgu - Wythnos Addysg Oedolion
Jamie Adair, Cynorthwyydd Polisi a Materion Cyhoeddus
Jamie.Adair@ColegauCymru.ac.uk
